Ogrodzki Jacek Bartłomiej Józef h. Rogala (1711–1780), sekretarz w. koronny. Ur. 13 VIII, był synem Krzysztofa i Teresy z Iwińskich, chorążanki parczewskiej. Krzysztof, syn Jana, miecznika bracławskiego, nie miał żadnego «urzędu», posiadał części w trzech wsiach w woj. krakowskim w okolicach Brzeska (Dobrocierz, Wojakowa i Drużków). O. zapisał się w r. 1723 na Uniw. Krak., podając jako miejsce pochodzenia woj. krakowskie. W czasie studiów musiał pozostawać w bliskich stosunkach z zapisanym rok wcześniej na Uniwersytet Adamem Kęmpskim, czego śladem jest pokaźnych rozmiarów manuskrypt zatytułowany (po śmierci O-ego w archiwum Stanisława Augusta, dokąd trafił) Zbiór ekscerptów z Kęmpskiego i innych … in anno 1730 et 1731, stanowiący «silva rerum» całkowicie w guście późnobarokowym. Po wyjściu z Uniwersytetu (data nieznana) ojciec oddał go na praktykę do kancelarii grodzkiej, a w r. 1732 na dwór Stanisława Poniatowskiego, «u którego przy kancelarii zostawał» (jak czytamy w życiorysie O-ego pióra Adama Naruszewicza). W r. 1733 O. towarzyszył Poniatowskiemu do Gdańska, «gdzie był zażywany do kancelarii królewskiej podczas oblężenia i przed nim» (wg Naruszewicza). Stanisław August pisze w „Pamiętnikach”, iż O. «wychowywał się» w domu jego ojca. O ile więc z Uniwersytetu mógł wynieść dobrą znajomość łaciny, o tyle opanowanie języków nowożytnych: francuskiego, niemieckiego i włoskiego, oraz odbiegające od ówczesnego poziomu w Polsce wykształcenie w zakresie nauk humanistycznych, przyrodniczych i literatury francuskiej (o czym mowa jest w tychże „Pamiętnikach”) zawdzięczał niewątpliwie pobytowi w domu Poniatowskich, podróżom z ich dziećmi za granicę i samouctwu.
W r. 1739 Poniatowski wysłał O-ego z najstarszym swoim synem Kazimierzem do Holandii, gdzie wkrótce przybył drugi syn Aleksander. Z młodymi Poniatowskimi mieszkał O. w Hadze u ich nauczyciela J. H. Kauderbacha (późniejszego posła saskiego w Holandii), z którym się zaprzyjaźnił i utrzymywał później ożywioną korespondencję. W maju 1740 udał się z Poniatowskimi w podróż przez Akwizgran, Kolonię, Monachium, Ratyzbonę (był tam w sierpniu) do Drezna. Od września do grudnia O. bawił w Warszawie przy Stanisławie Poniatowskim. Mianowany został wówczas regentem kancelarii większej koronnej. W grudniu 1740 wyjechał z S. Poniatowskim udającym się w nieoficjalnej misji dyplomatycznej z ramienia Augusta III do Paryża, dokąd przybyli w styczniu 1741. O. bawił tam jeszcze w końcu kwietnia, następnie wyjechał (zapewne razem z Poniatowskim, który opuścił Paryż 9 V) do Drezna, w połowie września znalazł się znów w Paryżu z Poniatowskim, który wysłany tam został w nowej misji wynikłej z ponownego antyhabsburskiego zwrotu Saksonii. Towarzyszył O. Poniatowskiemu, który w listopadzie 1741 pojechał na rozmowy z marszałkiem K. L. Belle-Isle do Frankfurtu nad Menem, skąd obaj powrócili do Paryża w końcu tegoż miesiąca. W drugiej połowie maja 1742 opuścił O. Paryż (24 V był już we Frankfurcie nad Menem) i przez Drezno udał się do Warszawy, gdzie stanął w końcu czerwca lub w początku lipca. Tutaj na wniosek kanclerza Andrzeja Załuskiego zapadła decyzja, iż O. będzie sprawował funkcje regenta kancelarii koronnej przebywając stale w Dreźnie.
Do Drezna O. przybył w drugiej połowie września 1742. Potrafił zyskać zaufanie ministra H. Brühla i spowiednika królewskiego o. Guariniego – i ci, jak żalił się prowadzący dotąd «ekspedycję koronną» w Dreźnie pisarz w. kor. Władysław Łubieński – «nie zażywali mnie do papierów koronnych tylko Ogrodzki wychowaniec Poniatowskiego z Saulem subalternem ministra wszystko robili». Pełniąc swe urzędowe obowiązki regenta stał się O. jednocześnie ambasadorem «familii» na dworze drezdeńskim, towarzysząc jedynie dworowi w wyjazdach na sejmy czy rady senatu do Polski. Utrzymywał stałą korespondencję ze Stanisławem Poniatowskim, Michałem Czartoryskim, mniej ożywioną z jego bratem Augustem. Przesyłał im informacje dotyczące zarówno dworu drezdeńskiego, jak i sytuacji politycznej w Europie, dostarczając gazety drukowane i korespondencje pisane. Z kolei w duchu życzeń «familii» informował dwór, tzn. przede wszystkim Brühla, o tym, co dzieje się w Polsce. Interweniował (często za pośrednictwem radcy F. L. Saula) w sprawach rozdawnictwa urzędów, królewszczyzn i beneficjów duchownych królewskiej kolacji u Brühla. Załatwiał też inne różne zlecenia Poniatowskiego i Czartoryskich, m. in. zakupy. Podobną, acz na mniejszą skalę, spełniał rolę wobec innych magnatów, związanych z «familią», jak prymas Adam Komorowski, Michał Antoni Sapieha, Jan i Jerzy Hylzenowie, Stanisław Lubomirski. Poza nielicznymi wyjątkami nie mamy śladów analogicznych kontaktów z magnatami nie związanymi z «familią». O. utrzymywał też przyjazne stosunki i korespondencję z średnioszlacheckimi działaczami stronnictwa «familii», jak Józef Skrzetuski, Jan Ch. Krajewski, Antoni Kossowski, patronując ich zabiegom o łaski królewskie. Ścisłe związki łączyły go z innym zaufanym domownikiem Stanisława Poniatowskiego, Kazimierzem Karasiem. O. używany był też przez «familię» do prac sejmowych, pomagał (w każdym razie technicznie) przy układaniu projektów ustaw, redagował diariusze sejmowe. Załuski, składając pieczęć na sejmie 1746 r., polecał O-ego łasce królewskiej. W r. 1748 otrzymał on starostwo trechtymirowskie w woj. kijowskim. Objęcie starostwa napotkało na opór, przełamany dopiero przez wysłanych przez Augusta Czartoryskiego nadwornych żołnierzy. Zawarł jednak O. ugodę z oponentem Stanisławem Szczeniowskim, w rezultacie której starostwo trechtymirowskie przeszło ostatecznie w ręce tamtego. W r. 1764 O. tytułowany był starostą lubczańskim, nie wiemy jednak, kiedy otrzymał tę królewszczyznę. Po ustąpieniu Załuskiego z kanclerstwa O. przestał być regentem kancelarii koronnej i przeszedł do gabinetu saskiego, odtąd tytułowany jest w korespondencji radcą (conseiller).
W listopadzie 1756 wyznaczony został O. na sekretarza stolnika Poniatowskiego, mającego wyjechać w charakterze posła saskiego do Petersburga. Było to wynikiem starań samego Poniatowskiego i Czartoryskich, jakkolwiek Brühl zdawał się być przekonany o lojalności O-ego wobec Saksonii i zalecał rezydentowi saskiemu w Petersburgu J. M. Prassemu porozumiewać się z nim jak z człowiekiem pewnym. Prasse przekonał się jednak, że O. jest przede wszystkim lojalny wobec Poniatowskiego, który widział w swym sekretarzu człowieka «bezcennego», zarówno ze względu na przywiązanie i opiekuńczy, bez «tonu pedagogicznego» stosunek do siebie, jak i ze względu na rutynę dyplomatyczną nabytą w służbie saskiej. W okresie petersburskiego poselstwa O. występował niekiedy w charakterze zastępcy Poniatowskiego, gdy ten chorował dyplomatycznie lub rzeczywiście. Po powrocie z Petersburga pozostawał jako pracownik gabinetu saskiego zapewne w Warszawie, gdzie w czasie wojny siedmioletniej schronił się August III z częścią swego dworu. Z tego okresu jego życia nie napotkano na żadne ślady. Wiemy jedynie (z listu T. Fritscha do O-ego z 3 X 1761), że jesienią 1761 przebywał pod Krakowem, zajmując się urządzaniem swych dóbr. W r. 1763 nie wrócił z dworem saskim do Drezna, pozostając w Warszawie.
W r. 1764 O. został sekretarzem sejmu konwokacyjnego, w sejmie elekcyjnym uczestniczył jako poseł województwa pomorskiego. We wrześniu 1764 został szefem tworzącego się Gabinetu Królewskiego, 25 XII t. r. mianowany był pisarzem w. koronnym. Dn. 8 V 1765 został kawalerem ustanowionego w tym dniu Orderu Św. Stanisława. Korespondencja Gabinetu z polskimi placówkami za granicą i z komisarzem królewskim w Gdańsku w zasadzie była prowadzona przez O-ego. Odbierał on też i ekspediował korespondencję króla z placówkami, a także współpracował z kancelarią kanclerską w redagowaniu i ekspediowaniu oficjalnej korespondencji dyplomatycznej. Prowadził sam rozległą korespondencję «krajową», odbierał i ekspediował «krajową» korespondencję króla. Wszystko to robił w ścisłym porozumieniu z królem i wg jego wskazówek. Jako szef Gabinetu O. zajmował się działalnością informacyjną i propagandową, sprawował również rodzaj kontroli nad drukarniami i pismami periodycznymi. Z inicjatywy króla kierował też pracami nad kontynuacją Kodeksu Dyplomatycznego Dogiela. Bywał na obiadach czwartkowych, przyjaźnił się z Ignacym Krasickim i niektórymi innymi literatami związanymi z dworem królewskim. Na sejm 1766 posłował z ziemi zakroczymskiej, na sejm 1767/8 r. z ziemi warszawskiej. O. brał udział w stałych posiedzeniach tzw. «konferencji króla cum ministerio», do której oprócz kanclerzy wchodzili przywódcy «familii» i bracia królewscy. Udział jego w «konferencji» polegał przede wszystkim na udzielaniu informacji i realizacji zleceń. Wobec różnic zdań między królem a przywódcami «familii» O. stał całkowicie po stronie króla i spotykał się z zarzutem, że nie poddaje wchodzącej i wychodzącej korespondencji dyplomatycznej kontroli opanowanego przez «familię» ministerium, a w kontaktach z obcymi dyplomatami kieruje się nieuzgadnianymi z ministerium poleceniami króla. Z wypowiedzi O-ego już po pierwszym rozbiorze wynika, że oceniał on bardzo krytycznie politykę starych książąt Czartoryskich, nie dostrzegających niebezpieczeństwa rozbioru i że w tej polityce upatrywał jedną z jego przyczyn.
Dn. 7 VI 1771 został O. sekretarzem w. koronnym. Dn. 12 I t. r. otrzymał starostwo gołąbskie, które 1 III 1773 odstąpił instygatorowi kor. Stanisławowi Kostce Krajewskiemu. W r. 1775 został sekretarzem Departamentu Interesów Cudzoziemskich Rady Nieustającej. Urząd ten sprawował do kwietnia 1780. Dzięki temu król miał pełną kontrolę nad całą polską korespondencją dyplomatyczną i Departament, do którego kancelarii weszło kilku pracowników Gabinetu, był de facto od niego uzależniony. Latem 1776 jako sekretarz Departamentu O. uczestniczył w pertraktacjach z rezydentem pruskim G. Benoît w sprawie cesji ponadtraktatowych nabytków terytorialnych dokonanych przez Prusy w l. 1773–5. Na sejm 1776 r. O. posłował z ziemi zakroczymskiej, na sejm 1778 r. z ziemi liwskiej. Na sejmie tym przemawiał 27 X odpierając zarzuty stawiane Departamentowi przez niektórych posłów, zwłaszcza Ignacego Krzuckiego. T. r. otrzymał Order Orła Białego. Na parę miesięcy przed śmiercią chorował i nie mógł wypełniać swych obowiązków urzędowych.
Niezwykle pracowity, sumienny i oddany królowi, posiadał O. jego całkowite zaufanie i był jego prawą ręką zarówno w prowadzeniu korespondencji dyplomatycznej i stosunkach z obcymi dyplomatami w Warszawie (przede wszystkim z Repninem i jego następcami), jak i w sprawach szeroko pojętej polityki wewnętrznej (obejmującej rozdawnictwo łask królewskich, sprawy sejmowo-sejmikowe, trybunalskie, kościelno-wyznaniowe, miast pruskich itd.), łączącej się ściśle z całym splotem prywatnych interesów magnaterii i znaczniejszej szlachty. Wg świadectwa króla O. posiadał znajomość obcych języków, praktykę dyplomatyczno-kancelaryjną (bardzo wówczas rzadką w Polsce), «znał całą Polskę», to znaczy ów splot prywatnych interesów, związków rodzinnych i zależności klienckich. Zdaniem króla był też człowiekiem niezwykle prawego charakteru, wielkiej skromności, dyskretnym i rozważnym. Zalety te przyświadczają inne współczesne świadectwa. Listy do O-ego dowodzą, że musiał być człowiekiem ujmującego sposobu bycia, jednającym sympatię i przyjaźń.
Zmarł O. 15 V 1780 w Warszawie. Na pogrzebie kazanie wygłosił królewski kaznodzieja Sebastian Lachowski, Adam Naruszewicz napisał wiersz „Na pogrzebie Jacka Ogrodzkiego sekretarza w. koronnego”, Jacek Przybylski „Wiersz żałobny na śmierć Jacka Ogrodzkiego”, I. Krasicki uczcił O-ego symbolicznym nagrobkiem i epitafium w swym ogrodzie w Lidzbarku Warmińskim.
O. najprawdopodobniej nie był żonaty. Oprócz rodzeństwa zmarłego w dzieciństwie miał 3 siostry: Annę, zamężną za Janem Miłkowskim, podczaszym łęczyckim, a następnie Piotrem Gołuchowskim, podstolim wiślickim, Zuzannę, żonę Wojciecha Kluszewskiego, późniejszego kasztelana (zob.), i Helenę, benedyktynkę w Staniątkach. Opiekował się krewniakiem Mateuszem Czarnkiem.
Portret pędzla L. Marteau, reprod. w litografii przez K. Mintera w: „Zbiory portretów ludzi sławnych za panowania Stanisława Augusta, [W.] 1826; – Estreicher; Nowy Korbut, V (indeks osobowy); Łoza, Kawalerowie; Uruski; Błeszczyński J., Spis senatorów i dygnitarzy koronnych, w: Kossakowski S. K., Monografie historyczno-genealogiczne…, W. 1872 III; – Askenazy Sz., Dwa stulecia, W. 1910; Bańkowski P., Archiwum Stanisława Augusta, W. 1958; Baranowski I. T., Udział Stanisława Augusta i jego otoczenia w przygotowaniu Kodeksu Dyplomatycznego Polski, „Przegl. Hist.” T. 12: 1911; Bernacki L., Materiały do życiorysu i twórczości Ignacego Krasickiego, „Pam. Liter.”, T. 26: 1929; tenże, Teatr, dramat i muzyka za Stanisława Augusta, Lw. 1925 II; Dygdała J., Polityka Torunia wobec władz Rzeczypospolitej w latach 1764–1772, „Roczn. Tow. Nauk. w Toruniu” R. 78: 1977 z. 2; Dziamianka M., Aleksy Husarzewski, „Roczn. Gdan.” T. 2/3: 1928/9; Fabre J., Stanislas-August Poniatowski et l’Europe des Lumières, Paris 1952; Kantecki K., Stanisław Poniatowski, P. 1880; Konopczyński W., Geneza i ustanowienie Rady Nieustającej, Kr. 1917; tenże, Konfederacja barska, W. 1936–8; tenże, Mrok i świt, W. 1911; tenże, O jedność w królestwie, „Przegl. Hist.” T. 21: 1917–18; tenże, Polska a Szwecja, W. 1924; tenże, Polska a Turcja, W. 1936; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, Kr. 1909–11; Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz, Londyn 1970 I; Łojek J., Gazeta Warszawska ks. Łuskiny, W. 1959; Michalski J., Dwie misje księcia Stanisława, w: Księga Pamiątkowa 150-lecia Archiwum Głównego Akt Dawnych, W. 1958; tenże, Polska wobec wojny o sukcesję bawarską, Wr. 1964; Nieć J., Młodość ostatniego elekta, Kr. 1935; Rymszyna M., Gabinet Stanisława Augusta, W. 1962; Szczygielski W., Konfederacja barska w Wielkopolsce, W. 1970; Wilder A., Traktat handlowy polsko-pruski z r. 1775, W. 1937; – Album stud. Univ. Crac., V; Diariusze sejmowe z w. XVIII; Korespondencja I. Krasickiego, Wr. 1958 I–II; Korespondencja A. Naruszewicza, Wyd. J. Platt, Wr. 1959; Lubomirski S., Pamiętniki, Lw. 1925; tenże, Pod władzą księcia Repnina, W. 1971; Mémoires du roi Stanislas-Auguste, I–II; – Z archiwum O-ego przeszły do «Arch. Stanisława Augusta» pozycje: AGAD: Zbiór Popielów 314, B. Czart.: rkp. 701, 702, 706, 783, 3429 (ze zbioru Popielów); Fragment archiwum O-ego z B. Uniw. Warsz.: rkp. 3, 4.3 i 3.4.4. został zniszczony w czasie drugiej wojny światowej (zob. Kozerska H., Straty w zbiorze rękopisów Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, W. 1960); Działalność O-ego jako szefa gabinetu króla dotyczą niemal wszystkie rkp. z l. 1764–80 z Arch. Stanisława Augusta w B. Czart., AGAD (Zbiór Popielów, Arch. Król. Pol.) oraz w rkp. z B. PAN w Kr. (z Arch. Stanisława Augusta); Działalności O-ego jako sekretarza Departamentu Interesów Cudzoziemskich Rady Nieustającej dotyczy korespondencja dyplomatyczna od r. 1775 do kwietnia 1780, w AGAD: Arch. Król. Pol. oraz protokoły posiedzeń Departamentu; Listy O-ego: do Stanisława Poniatowskiego: AGAD, Arch. Rodzinne Poniatowskich, rkp. 372, do J. J. Załuskiego: B. Narod.: rkp. 3252, do M. A. Sapiehy: tamże: rkp. 3286, 3287; Dokumentacja wydatków gabinetu królewskiego: AGAD: Arch. Kameralne, przede wszystkim rkp. III 505, 557, 573, 592, 597, 616, 640, 658, 682, 701, 722, 750, 813; Ponadto w AGAD: Papiery H. W. Wickedégo i nabytki byłego oddziału II 17 (papiery P. Kicińskiego, m. in. odpis życiorysu O-ego pióra A. Naruszewicza).
Jerzy Michalski